Þetta er bréf sem ég skrifaði í gær og sendi á vini mína nokkra sem hefðpu kannski áhuga á því að velta þessu fyrir sér.

Einnig tel ég að umræðunnar sé þörf. Ekki aðeins í listgeiranum heldur í samfélaginu í heild sinni. ERum við búin að ákveða að samfélagið eigi að vera samansett eins go það er í dag. ER það endanleg ákvörðun, sama hverjar afleiðingarnar eru??

Ef ákvörðunin hefur verið tekin þá var hún tekin fyrir mína tíð og ég hef ekki nokkurn hug á því að samþykkja hana þegjandi og hljóðalaust!

Og því skrifa ég bréf sem þessi og þau eiga eftir að verða mörg þegar fram líða stundir!


Elsku vinur

Ég ákvað að kasta á þig vangaveltum um hlutverk og tilgang leikhússins í heiminum í dag. Meðfylgjandi eru einnig nokkrar athugasemdir um kerfið sem stjórnar leynt og ljóst.

Það er því miður staðreynd sem erfitt er að víkja sér undan að heimurinn er rekinn áfram af fólk sem er að gera sitt best til að framfylgja og halda utan um hugmyndfræðilegt kerfi sem er hannað til ills, Kapitalsima. Þegar kerfið bregst við, eins og í Íraksstríðinu, þá er kerfið bara að verja sig. Menn vakna ekki upp á morgnana og hugsa með sér að í dag ætli þeir að drepa nokkur hundruð börn. Kveikja ekki á því einn daginn að þetta sé nú kannski allt saman svoldið heimskulegt og kannski væri betra að halla sálinni að einhverju sem er henni og mannkyninu hollara. Nei, þetta er ekki spurning um innræti, þetta er spurning um blekkingar þess kerfis sem mennirnir byggðu en kunna ekki að stjórna. Kerfis sem þrífst á hvötum mannsins og er honum því ómögulegt að sigra í hinum meðvitaða heimi. Kapitalismi er hannaður til þess eins að gera ríka ríkari og fátæka fátækari (gamall sannleikur og er orðinn eins og uppþornaður lækur) en í þessum orðum er mikill sannleikur. Í öðrum orðum, svona til að brjóta upp vanamynstur mannsins sem hættir að hlusta á allt sem hann hefur heyrt áður og ákveðið vægi þess, þá þýðir þetta að kerfið er hannað handa elítu manna sem hafa völdin. Elítan hefur völdin og vill halda þeim sama hvaða afleiðingar það hefur eða hvaða meðölum þarf að beita. Aftur langar mig að taka fram að ég trúi ekki af slíku máli á illskuna í manninum að ég trúi að þetta sé meðvitað, frekar eru þetta fórnarlömb kerfisins rétt eins og við erum oft fórnarlömb eigin blekkinga og vanafestu.

Til þess að kerfið gangi upp þá þarf illa upplýsta alþýðu. Með þessu á ég ekki við að fók sé almennt vitlaust heldur að það þarf að hald vel utan um hvernig og hvaða upplýsingum er komið til fólks. Elítan gerir sér vel grein fyrir þessu og því þarf að halda vel utan um hvernig og hvaða upplýsingum er komið á framfæri. Sem dæmi um þessa stjórnun þá má benda til fjölmiðlanna. Fjölmiðlar eru ekki, andstætt því sem við trúum, skrifaðir handa fólki. Fjölmiðlara tapa á því að selja blöð eða að halda úti útsendingum. Þeirra markaður eru auglýsendur. Vegna þess þá verða þeir að passa sig á þvi hvernig upplýsingum er komið á framfæri til þess að styggja ekki þá sem halda raunverulega um völdin. En á sama tíma þurfa þau að halda uppi þeirri blekkingu að raunveruleg umræða fari fram. Tækið sem þeir nota er að halda uppi afar takmarkaðri umræðu. Það er, afmarka umræðuna á þann hátt að hún fer aldrei út fyrir afar takmarkað svið.

Tökum Írak sem dæmi: Umræðan snýst um hvort þetta eða þetta hafi verið nógu góð ástæða til að fara í stríð í stað þess að ræða hvort stríð sé yfir höfuð góð lausn á nokkru vandamáli. Umræðan snýst ekki um að Vestuveldin þurfi nauðsynlega á því að halda (þá sérstaklega BNA) að fara í stríð af og til til að halda blekkingunni af óvini lifandi, ekki um að ríki sem hafa einkavætt alltof mikið þurfa að hafa gífurleg ríkisútgjöld til þess að halda efnahagnum á floti (herinn er fullkominn að því leiti því í gegnum hann fer fram gífurleg þróunarvinna sem seinna skilar sér út í einkageirann og að lokum skilar hagnaði og allt í gegnum ríkisútgjöld, sem er andstætt hugmyndinni um opin og frjálsan markað). Umræðan snýst ekki um það að ríki vilja geta falið sig bakvið vond menntakerfi og niðurskurð í samhjálp vegna þess að því upplýstari sem alþýðan er því meiri líkur á að hún snúist gegn elítunni. Fjölmiðlar fjalla ekki um þetta því það er ekki í þeirra hag né í hag kerfisins sem þau styðja og eru hluti af. Þegar fjölmiðlar reyna að snúast gegn kerfinu sem fæðir þá hrynja þeir eða fara á hausinn.

DV fór ekki á hausinn af því að enginn keypti það (það var búið að vera þannig lengi áður en blaðið fór á hausinn). DV fór á hausinn vegna þess að fyrirtækin hættu að trúa á blaðið. Blaðið var hætt að þjóna ákveðnum hópi, eins og það hafði gert lengi þar á undan, og flaut um í einhverskonar lofttæmi. Reyndi að þóknast Sjálfstæðisflokknum til að bjarga sér en það ýtti í burtu öðrum öflum sem eru orðin mun sterkari í samfélaginu en flokkurinn. Það er engin tilviljun að blaðið lifði kosningarnar af. Það var öflunum sem áttu það í hag að eitt blað væri í gangi sem hægt væri að koma öfgakenndum viðhorfum á hægri vængi stjórnmálanna á kortið (einkavæðingu eða með öðrum orðum elítuvæðingu sem er skmmtileg andstæða orðsins sem þeir notuðu til stutts tíma, almannavæðing) en að þeim loknum mátti blaðið mæta skapara sínum. Og svo var blaðið opnað að nýju með öflin sem sterkust eru að baki því. Auglýsendurnir eiga nú blaðið.

Í samfélagi þar sem umræðan er takmörkuð er nauðsyn að til sé miðill sem talar tæpitungulaust. Listir hafa í æ meira mæli orðið þessu miðill. Vissulega eru þær ríkisstyrktar og undir því kerfi er ritskoðun auðvitað staðreynd. Ekki ritskoðun eins og við þekkjum hana heldur eru valdir til stjórnar menn sem vitað er að hafa ekkert of mikið að segja, sem ekki munu skekja neinar undirstöður og eru þegar allt kemur til alls hlýðnir. Í stuttu máli, “öruggir listamenn”. Besta dæmið um þetta á Íslandi er Þjóðleikhúsið sem ástundar það sem kallast örugg list. List sem af og til kannski víkur oggulítið frá hinni afmörkuðu umræðu en er oftast innan afar þægilegs ramma. Framleiðir fína list sem gott og þægilegt er að horfa á og vekur upp mjúkar spurningar um mannlega náttúru á svo víðum grundvelli að það getur aldrei hróflað við kerfinu. Borgarleikhúsið er aðeins djarfara og inn á milli koma þar fram sýningar sem hafa mikil og góð áhrif á umræðuna. Bestu dæmin þaðan eru tvær stærri sýningar síðustu ára, Fjandmaður Fólksins og besta leikverk mannkynssögunnar, Sölumaður Deyr.

Ekki misskilja mig. Ég er ekki að reyna að skilgreina merkingarlausa list sem vonda list eða að hún hafi ekki rétt á sér. Nei, það sem ég er að benda á er að það er nauðsynlegt að fram komi listamenn sem hafa mikið að segja og þora að segja það. Sem vilji sprengja kílið sem þetta kerfi er og benda á leiðir til batnaðar.

Ég hef reynt að gera þetta. Og mér finnst sem margt hafi tekist vel. Ég er vissulega afar ungur að árum og hef hingað til haft afar takmörkuð fjárumráð en þetta er stefnan sem mig langar að taka og ég held að ég verið að taka. Það er mannkyninu nauðsynleg að þessi umræða fari fram áður en Kapitalisminn drepur okkur öll.

Það eru stór hættumerki framundan sem fá afar litla umræðu. BNA neitaði að samþykkja Kioto vegna þess að það þóknast ekki stórfyrirtækjunum. Og þetta er afar skiljanlegt ef maður gerir sér grein fyrir því að kapitalisminn er kerfi sem hugsar bara til styttri tíma. Hin blinda trú á styrk mannsins gerir honum ókleift að trúa því að allt geti farið til andskotans þegar fram líða stundir þó svo að flestir vísindamenn bendi á hið gangstæða. (Auðvitað er hægt að finna nokkra sem halda hinu gagnstæða fram, að umhverfið sé í fínu og jafnvel að hitahækkunin og El Nino séu af hinu góða. Svona eins og alheimsþvottavél. En á sama tíma er gott að muna að Landsvirkjun rak vísindamann sem neitað að breyta niðurstöðum sínum þeim í hag. Eru allir vísndamenn svo sterkir að þeir séu tilbúnir að horfast í augu við efnahagslegt hrun fyrir það sem þeir trúa á?) Fjölmiðlar hafa uppá síðkastið hampað þeim vísindamönnum sem trúa á að allt sé í lagi. Og af hverju ættu Þeir ekki að gera það, það er þeim í hag að stórfyrirtækin styggist sem minnst.
Ég gæti haldið áfram endalaust og ég held að eg muni skrifa nokkur bréf sem þetta á næstunni. Allaveganna er ég búin að ákveða hvert mín stefna muni liggja á næstunni. Antikapítal þarf raddir og mig langar að vera ein af þessum röddum. En ein rödd berst afar stutt. Það sem þarf er stór breyting og til þess að það takist þarf mikið af fólki. Það þurfa ekki allir að vera sammála um allt en hugsjónir þurfa aftur að verða að leiðarljósi listafólks.

Þetta bréf er síður en svo tæmandi (hvernig gæti það verið það) og eins og flestar hugmyndir eða hugmyndafræðileg kerfi í mótun þá er þetta soldið í allar áttir en ég vona að kjarninn í því hafi komist til skila, að það þarf breytingar og listamennirnar eru e.t.v. einn af fáum þjóðfélagshópum sem geta raunverulega rúllað boltanum af stað.

Endilega taktu þátt í umræðunni og skrifaðu mér ef þú hefur eitthvað um þetta að segja, jákvætt eða neikvætt. Fáum umræðu í gang svo að þróun geti átt sér stað.

Það er gott að muna að flestar hreyfingar mannkynssögunnar (sérstaklega seinni tíma) spruttu upp úr fámennum hópum sem hittu á rétt augnablik. Feminisminn í BNA á 7. og 8. áratugnum, Andstríðshreyfingin á 6. og 7. áratugnum og svo framvegis.

ER AUGNABLIKIÐ NÚNA?

Þinn vinur

Þorleifur

Bréfaskriftir eru nauðsynlegar.

zorleif@hotmail.com