Það hefur undarlega plága lagst á þýsku þjóðina
Þeir hafa uppgötvað fátækt

Það er þjóðverjum líkt að liggja í dvala og vakna svo upp við vondan draum þegar veruleikinn slær þá utanundir.

Þetta er nýgerst hér í Þýskalandi þegar ný könnun á högum landsmanna var gerð fyrir nokkru og í ljós koma að stór hluti þjóðarinnar (allt að 8 milljónir manna, kvenna og barna) búa við sára fátækt. Þetta er hópur sem lifir á bótum, hefur litla sem enga menntun og atvinnuleysi gengur í allt að þrjá ættliði.

Auðvitað er þetta ekki nýt vandamál en hin þýska menntaumræða er oft á svo háu plani, talar í svo rósóttu máli að tengingin við veruleikann er lítil sem engin. Og þannig var það í þessu tilfelli.

ég horfði svo í kjölfarið á heimildamynd sem fylgir eftir 3 slíkum fjölskyldum. (þýskukunnátta nauðsynleg)

Ég var nefnilega að velta fyrir mér hvaða fólk við erum á sjá á sviðum hér í landi (og sérstaklega á Íslandi) og hvort að þessi hópur manna kæmi þar fyrir.

Og viti menn, þessi hópur er kemur varla fyrir í leikhúsinu, og ef hann gerir það þá er það yfirleitt sem utanaðkomandi sem á að kommenta á þann eða þá (yfirleitt þann) sem verkið er um.

Af hverju sjáum við þetta fólk ekki á sviðinu? Er það vegna þess að þessi hópur kemur ekki í leikhúsið og því hefur þetta efni ekki resonance við áhorfendur? Er það vegna þess að leikhúsfólkið, sem yfirleitt telur sig til hinnar ríkjandi millistéttar eða menntaelítunnar, skilur það ekki, eða hefur hreint ekki áhuga?

Ég hallast að því að svarið liggi frekar við síðari útskýringuna.

Leikhúsið og millistéttarfólkið þar getur varla gert þessu skil vegna þess að það skilur ekki tilveru þessa fólks. Þetta er fólk án raddar, þetta er fólk sem ekki tekur þátt í opinberri umræðu. Þetta er fólk þar sem tilveran samanstendur af endalausri baráttu við að lifa af. Þetta eru hinir raunverulegu lífskúnstlerar. Hvernig hægt er að lifa af á pakkasúpum og sjónvarpi, skríðandi fyrir starfsmönnum opinberra stofnana á milli þess sem það reynir að svíkja út sígarettupening og mæta í þegnskilduvinnuna sem dómarinn dæmdi það í.

Ég er nokkuð viss um þetta gæti ég ekki tekist á við.

En vandinn við sviðsetningu er sá að þetta er svo mikil raunveruleiki.

Sem dæmi þá var í þessari heimildarmynd stórkostleg sena sem ég er mikið búinn að hugleiða hvernig maður kæmi á sviðið:

Við erum búin að vera að fylgjast með sérlega ólukkulegri fjölskyldu þar sem faðirinn er atvinnulaus og heimsækir soninn á næstu hæð fyrir ofan sem er líka atvinnulaus (sem og konan hans). Faðirinn er kominn í heimsókn til þess að sitja með þeim yfir daginn á meðan þau horfa á sjónvarpið. Þau tala um það að þau fari út einu sinni á dag, út í sjoppu til þess að ná í sígarettur ,annars ekki.

Þegar þau koma aftur úr sígarettuleiðangrinum þá draga þau fyrir og kvarta svo yfir því að gardínurnar séu lélegar, sólin nái alltaf að trufla áhorfið á sjónvarpið.

Það sem er svona stórkostlegt við þessa senu ( í tragísk/dramatíksum skilningi) er ömurðin í sitationinni. Þau sitja þarna og gera ekki neitt allan daginn. Og þegar þau tjá sig um próblematíkina í lífinu þá er það atriði sem virðist við fyrstu sýn ekki sérlega alvarlegt en er fyrir þeim algert aðalatriði, þar sem sjónvarpið er eina flóttaleiðin sem þau þekkja. Og því er sólartruflunin raunverulegt existensíalískt vandamál - fyrir þeim.

Þetta er illfæranlegt á sviðið.

Af hverju?

Vegna þess að þetta - ekkert gera - er ekki áhugavert á sviði nema í mjög svo skamman tíma. En myndavélin sem getur klippt móment frá mómenti (og hver klipp er eins og umbreyting í leikrænum skilningi) ólíkt leikhúsi sem verður að leyfa hlutunum að þróast, annars missir það tenginguna við áhorfendur.

Maður næði þá aldrei í stemminguna sem getur gefið kommenti sem þessu þann slagkraft sem þarf...

Eða hvað...

Og því þessar vangaveltur.

getur leikhúsið klippt eins og í bíó og ef svo þá hvernig.

(Með þessu er ég auðvitað að útiloka þann sjúkdóm í nútímaskrifum að láta persónurnar ekki lenda í neinum breytum á meðan leiknum stendur heldur láta þær standa óumbreytanlegar í situationinni og segja frá breytingunum sem átt hafa sér stað áður. Þessi skrifmáti hefur náð yfirhöndinni vegna þess að þetta er easy short cut. )

Svo mörg voru þau orð.

Bis Bald

Þorleifur Örn Arnarsson

Góða kvöldið

Ég hef verið að hugleiða mikið um sannleikann, upplifunina.

Hvað er satt? Hvað er sviðsett? Hver er munurinn?

Ég var í kvöld í leikhúsinu þar sem ég sá hinn stórmerkilega hóp Rimini Protokoll.

Þessi hópur hefur mikið verið að vinna með mörk raunveruleikans og uppspunans, leikhússins (hins framsetta - uppstillta) og lífsins sem leikhúsið fjallar um ("Raunveruleikinn").

Fyrir nokkrum árum settu þeir upp sýningu um dauðann þar sem þeir fegnu til liðs við sig fólk sem vinnur við dauðann, útfararstjóra, líksnyrta og svo framv. og fengu þau til þess að segja áhorfendunum frá.





Einnig tók ég þátt í sýningu þeirra, Call cutta, þar sem maður var sendur af stað í göngutúr um Berlín undir leiðsögn indverskar símastúlku sem aldrei hafði til Berlínar komið. Sú fékk að sjá mann í video af og til á leiðinni, reyndi jafnvel við mann á meðan hún sagði manni sögur af Indverjum í Berlín. Þetta var alveg mögnuð upplifun.

Og ég var að koma þaðan af nýjustu sýningu þeirra, Wallenstein. Wallenstein er verk eftir Schiller, eins af höfuðskáldum Þýskalands. Ekki hafði nú verkið mikið um Wallenstein að segja en hins vegar þá voru í sýningunni einstaklngar úr þeirri borg sem verkið var sett upp í, Mannheim. Þar á meðal pólitíkus sem hafði verið hafnað sem bæjarstjóra þar af eigin flokksmönnum í leynilegri atkvæðagreiðslu.

Pólitíkus þessi fór í gegnum það hvernig hann hafði hannað ímynd sína. Til dæmis setti hann myndir af sér í bækling þar sem hann var að faðma hunda sem hann ( sem hann átti ekki en fékk lánaðan hjá frænda sínum) til þess að höfða til dýavina, hann birtir myndir af sér eldandi "uppáhalds" matinn sinn, spagettí með tómatsósu (sem honum finnst vont en samk. könnun þá höfðar það til flestra), myndir af stórfjölskyldunni til þess að höfða til fjölskyldufólks (hann bauð systrum sínum í heimsókn sem eiga 6 börn en hann á engin sjálfur) og þetta allt í ljótasta bæklingi sem ég hef séð.

Þarna voru líka þýskir og amerískir hermenn sem fjölluðu um hvernig þeir höfðu tekið þátt í morðum á almennum borgurum (þó svo auðvitað voru þeir þá að reyna að stoppa það).

Lögreglumaður úr Stasí

Kona sem rekur date service sem stöðvaði sýninguna af og til til þess að svara í símann og ráðleggja kúnnum í sambandi við kynlíf og sambönd (kúnnarnir vissu ekki að þeir væru í beinni)

Að ógleymdri heimavinnandi stjörnukortakonunni sem skilgreindi þátttakendur á meðan sýningunni stóð.

hvað hefur þetta með upplifun á raunveruleika að gera? Jú, ég hef ekki hugmynd um hvort allt það sem ég heyrði á sviðinu er satt. Og í raun skiptir það ekki máli, ég má ráða. Annaðhvort er þetta satt og ég trúi því eða ég ákveð að þetta sé lygi og trúi því ekki. En valið er mín megin.

Og í raun þá dregur það ekkert úr sögunum á sviðinu ef þær eru sannar eða ekki, þær voru góðar sögur sem ég fékk að heyra í kvöld. En það er búið að taka frá mér vissuna að þetta sé uppspuni.

En var þetta áhugavert leikhús? Þar er ég ekki svo viss. Því þó svo ég gæfi mér það að þetta væri allt satt þá breytir það ekki því að þarna stóðu manneskjur á sviðinu sem greinilega vissu hvenær þær ættu að segja það sem þær sögðu. Þær voru ekki í súpermarkaðnum að kaupa inn klukkan 20.00 í kvöld heldur stóðu þær í leikhúsinu og því er þetta vissulega uppstillt, og því verður það sem fram fór að vissu leyti að óraunveruleika, þó svo það hafi verið raunverulegt.

Leikhúsið getur ekki verið annað en uppspuni sem leyfir sér að ganga útfrá þeim óskrifaða sáttmála að allir í salnum trúi því á einhverju leveli að það sem fram fer sé sannleikur.

Þegar það er svo sannleikur sem fram fer á sviðinu þá ruglast þessi mörk því að því er haldið að mér að ég eigi að trúa því sem fram fer vegna þess að það, ólíkt hinum verkunum, sé satt. En það er ekki sannara en svo að þau eru stödd á sviði í leikhúsi á tilsettum tíma í búningum.
Bætir það einvherju við ef þetta eru raunverulegar manneskjur? Og eru þær raunverulegar manneskjur þegar þær standa á sviðinu? Eru þær ekki þær umfram allt myndir sem þær varpa frá sér í þessari situation?

Ég heyrði það eftir á hjá mörgum að þetta hefði verið frábært því að það snerti fólk svo mikið að þetta var raunverulegt fólk. En ég er viss um að góðir leikarar hefðu getað farið betur með sögurnar, að gottskáld hefði gert sér meiri mat úr efniviðnum og eftir hefði staðið sterkar upplifun en ég varð fyrir í kvöld, þrátt fyrir óraunveruleikann sem hefði átt sér stað.

Ég held að þetta tengist ótta sem teigir sig um samfélag óraunveruleikans, það eru allir að leita að hiu ekta, því að tilvera þeirra er ekki ekta lengur. Og því er það svo sterk upplifun að í kvöld hafi verið ekta fólk með ekta sögur.

Ef fólk myndi hinsvegar sættast við óraunveruleikann sem er hinn nýji raunveruleiki þá gæti leikhúsið verið ekta, fyrir því.

Og það hefur leikhúsið sem bíó aldrei nær. Að þrátt fyrir það að bíó sé afmynd af raunveruleikanum þá er hann kaldur, valinn og varpaður á meðan í leikhúsinu eru manneskjur á sviðinu og þó svo að þær séu að leika manneskjur, með fyrirframskrifaðan texta, þá eru þær eftir allt ekta, manneskjurnar sjálfar.

Og það er raunveruleiki.

Góða nótt

Þorleifur Örn Arnarsson